ทุกท่านเคยประสพปัญหานี้ไหมครับ
เวลาไปซื้อของตามห้าง Big C, Lotus หรือ คาร์ฟูร์ ช่วงที่คนเยอะๆ แล้วรอจ่ายตังค์ จะพบว่าต้องรอคิวนานเหลือเกิน

เห็นเขาทำช่องจ่ายเงินตั้ง 20-30 ช่อง แต่ก็ดันเปิดใช้ไม่กี่ช่อง คิวก็ยาวเหยียด แป๊ปๆก็มีไฟกระพริบมีปัญหา ก็ต้องรออีก แถมบางคนจ่ายบัตรเครดิต ยิ่งรอนานอีก พนักงานก็จัดของใส่ถุงไม่ได้ดังใจ ใส่ของสด(เปียก)ในถุงของแห้ง  แต่บางช่วง แหมเห็นพนักงานยืนว่างเม้าท์กระจาย ไม่มีลูกค้าแต่ก็ดันเปิดหลายช่อง ดูแล้วช่างเซ็งจริงๆ

โจทย์ข้อนี้ ผมยืนคิดขณะยืนเซ็งรอคิวอยู่ที่ Big C ราชดำริ (ขออภัยที่เอ่ยนาม เห็นพักนึงเคยมีทำโครงการแคชเชียร์มือไว แข่งกันว่าใครทำสถิติจำนวนชิ้นต่อนาทีได้สูงสุด แต่ก็ไม่ได้ช่วยอะไร  idea พรรค์นี้คงมาจาก style ปกติของผู้บริหาร ชอบโทษว่าช้าเพราะพนักงาน ไม่ได้คิดว่า 80% ของปัญหาเกิดจากระบบ ซึ่งตัวเองต้องรับผิดชอบ) เลยลองสมมติว่า ถ้าตัวเองเป็นเจ้าของห้างกำลังจะสร้างใหม่ สมมติชื่อ โลตุ๊ด แล้วกัน จะมีปัญญาทำได้ดีกว่านี้ไหม

โจทย์ : ถ้าท่านเป็นเจ้าของห้างโลตุ๊ด จะออกแบบระบบ cashier ยังไงที่ทำให้ดีกว่านี้ ใช้คนน้อยกว่า ประหยัดกว่า มีประสิทธิภาพกว่า เร็วกว่า และไม่น่าทำให้ลูกค้าลดความพึงพอใจลง

โจทย์ข้อนี้เป็นปัญหาในระดับระบบเลย มีตัวประกอบเยอะแยะ คงมีอะไรสนุกแน่ๆ

ข้อห้าม : ห้ามใช้ RFID 

เช่นเคย ผมคิดคำตอบของผมไว้แล้ว ปลายสัปดาห์หน้าจะมาบอก แต่ก็อยากฟังท่านอื่นบ้างว่ามีวิธีคิดยังไง  ช่วยกันคิดหน่อยนะครับเพื่อพัฒนา TRIZ ในบ้านเรา หวังว่ากระทู้คงไม่เงียบเหงาอีกนะครับ

โจทย์ข้อนี้   น่าสนใจมากครับ   ถ้าใครคิดคำตอบได้เจ๋งๆ   คงไปจดสิทธิบัตรขายได้

เมื่อวานไปห้างโลตัสที่สถานีรถไฟฟ้าอ่อนนุชมา   ชอบไอ้ที่เป็นจานหมุนมีแขนยึดถุงได้ 4 ขนาดหมุนได้ 4 ทิศ   สะดวกสำหรับพนักงานเก็บเงินไม่ต้องใช้มือเปิดและจับถุง   ก็สามารถหย่อนสินค้าลงถุงแล้วรวบได้ทันที  ประหยัดคนเอาสินค้าใส่ถุงไปได้ 1 คน   ไม่รู้ใครคิดขึ้นมา   สอดคล้องกับหลักการวิวัฒนาการของระบบเทคโนโลยีของทริซในหัวข้อ 8 Evolution Toward Decreased Human Involvement

และเคยเห็นที่ร้านทะเคยะ(ตึกม่วง)ในกรุงโตเกียว  เป็นร้านขายปลีกราคาส่งที่คนไปซื้อกันเยอะมากโดยเฉพาะพวกกระเหรี่ยงต่างชาติ     พนักงานเก็บเงินแทนที่จะหยิบเครื่องสแกนบาร์โคดมาจ่อที่ตัวสินค้า   ซึ่งทำให้เสียมือไปข้างหนึ่ง(มือไม่ว่าง) แล้วบางทียังต้องเสียเวลาพลิกสินค้า(ด้วยมืออีกข้างหนึ่ง)เพื่อหาบาร์โคดบนตัวสินค้า   ทำให้เสียเวลาไม่สะดวก   เขาแก้ปัญหาโดยการให้เครื่องสแกนบาร์โคดฝังอยู่ใต้เคาน์เตอร์ซึ่งสามารถสแกนได้หลายมุมหลายทิศทาง พนักงานก็มีความเป็นอิสระมากขึ้น   สามารถใช้ 2 มือพลิกสินค้าไปมาให้เครื่องสแกนได้อย่างรวดเร็ว     แล้วส่งต่อสินค้าไปให้พนักงานอีกคนนำลงใส่ถุง(เขาไม่ใช้จานหมุนแบบห้างโลตัส  คงเป็นเพราะสถานที่แคบ)    อันนี้ คงเข้าหลักของ IE ที่ว่าด้วย Work Study    ถ้าจะมองจากมุมมองของทริซก็ได้เช่นกัน    คือเข้ากับหลักการที่ว่าด้วย Do it in reverse คือให้เครื่องสแกนบาร์โคดอยู่กับที่   จับตัวสินค้าเคลื่อนที่แทน

คงมีวิธีการปรับปรุงได้อีกเยอะครับ   ลองช่วยๆกันคิดดู    อาจใช้ทริซอย่างง่ายๆ หรือ อย่างยาก( ARIZ หรือ Contemporary TRIZ )  ก็แล้วแต่สะดวกครับ

มาตามสัญญาครับ

เริ่มจากวิเคราะห์ระบบเก่าก่อน พบว่ามี component ในระบบดังนี้
      สินค้า / ลูกค้า / รถเข็น / สายพาน / scanner / ถุง

และมี step ดังนี้   (ดูรูปประกอบ ดูสีของลูกศรด้วย)
step 0 : รถเข็นเข้ามาที่ช่อง cashier   (สีม่วง)
      รถเข็น -- บรรจุ -- สินค้า
step 1 : ลูกค้าหยิบสินค้ามาวางเรียงกันบนสายพาน  (สีแดง)
       ลูกค้า -- หยิบ -- สินค้า
       สายพาน -- บรรจุ -- สินค้า  
step 2 : cashier หยิบสินค้ามา scan โดยใช้ scanner   (สีน้ำเงิน)
       cashier -- หยิบ -- สินค้า
       cashier -- ใช้ -- scanner -- ตรวจ -- สินค้า
step 3 : cashier เตรียมถุงแล้วหยิบสินค้าใส่ถุง  (สีชมพู)
       cashier -- หยิบ -- ถุง
       cashier -- หยิบ -- สินค้า
       ถุง -- บรรจุ -- สินค้า   เกิดเป็น ถุง+สินค้า
step 4 : ลูกค้าจ่ายเงินให้ cashier (or credit card)   (สีดำ)
       ลูกค้า -- จ่ายเงิน -- cashier
step 5 : ลูกค้าหยิบ สินค้า+ถุง ใส่รถเข็น   (สีน้ำตาล)
       ลูกค้า --หยิบ -- ถุง+สินค้า
       รถเข็น -- บรรจุ -- ถุง+สินค้า

หลายปีก่อนเคยอ่านเรื่องการปรับปรุงเกี่ยวกับ airbag เห็นเขาเขียน function diagram แล้วสวยดี เลยขอเขียนบ้าง คงไม่ถูกต้องตามหลักการ แต่ก็อยากหัดเขียนครับ    (ดูรูป)

(ต่อ)

เป้าหมาย/หน้าที่ ของระบบ cashier ของโลตุ๊ดคือ
- ตรวจสอบราคาสินค้า และรับเงินค่าสินค้าจากลูกค้า
- สินค้าใส่ถุงเรียบร้อย
- ไม่ให้มีคิวยาว หรือลูกค้ารอนาน
- ใช้พื้นที่ให้คุ้มที่สุด  ลงทุนต่ำที่สุด

ต่อไปเริ่มการ Pruning ระบบ  หลักการง่ายๆคือ
- is this function necessary ?
- Can it be done by other component in the system or by itself ?

ทั่วไป ผมมักจะเลือกเดาตัวที่จะตัด (pruning) ดังนี้
- ลองตัด component ตัวที่มีจำนวน function ที่ไปกระทำ component อื่นน้อยที่สุด และไม่ค่อยถูก component อื่นกระทำ
- ถ้า component ไหนมีจำนวน function ไปกระทำตัวอื่นเยอะมาก ให้ลอง seperate มันเป็นส่วนย่อยๆดู แล้วค่อยดูว่ามีโอกาส pruning ส่วนไหนได้ แล้วค่อยกลับมา combine ใหม่ถ้าจำเป็น

จาก diagram จะเห็นว่า cashier มีงาน (function) เยอะเหลือเกิน ผมจะ seperate มันก่อน
พบว่า cashier มี function 3 ส่วนคือ
- scan สินค้า
- ใส่ถุง
- เก็บเงิน
ดังนั้นจึงแบ่ง cashier เป็น c1 (scan)  c2 (ใส่ถุง)  และ c3 (เก็บเงิน) และแก้ไข function diagram เป็นดังรูป

(ต่อ)

ต่อไป พบว่า "สายพาน" มี function แค่อย่างเดียว และไม่โดนใครกระทำ น่าถูกตัดทิ้งที่สุด

มาคิดดูอีกที สายพานไม่มีก็ได้ ให้ c1 scan สินค้าในรถเข็นก็ได้ครับ
ได้ function diagram ดังรูป

(ต่อ)

ต่อไป c1 ตัดทิ้งได้ไหม
คงยาก ถ้ายังไม่อยากให้ลูกค้าได้ของฟรี

c2 ล่ะ งานใส่ถุงไม่เกี่ยวกับเรื่องเงินทองเลย
ให้คนอื่นทำแทนได้ไหม ?
โดยทั่วไป ห้าง discount store พวกนี้ ลูกค้าก็คงไม่ว่าอะไรที่จะ self-service อยู่แล้ว ดีกว่ายืนรอเฉยๆ อยากจะช่วยก็ช่วยไม่ได้แบบระบบปัจจุบัน ถ้าทำเองแล้วเร็วขึ้น ไม่เสียอารมณ์ก็ไม่น่ามีปัญหา
ดังนั้น งาน C2 ให้ลูกค้าทำแทนครับ
ได้ diagram ตามรูป

(ต่อ)

ถ้า follow ระบบตาม diagram นี้ จะได้รูปแบบ cashier ดังนี้
- station แรก สำหรับ scan ราคาเท่านั้น ลูกค้าเข็นรถเข็นเข้ามา  c1 จะ scan สินค้าในรถเข็นเลย แล้วพิมพ์ bill ออกมา ให้ลูกค้า พร้อมกับส่งถุงจำนวน/ขนาด ที่เหมาะสมให้ลูกค้า    (station นี้ จะไม่มีสายพาน มีแต่เครื่องคอมสำหรับ scan และใช้ scanner แบบมือถือ จัด stationให้หันหลังชนกัน ยิ่งประหยัดเนื้อที่)
- ลูกค้าเข็นรถออกมาที่ area ปิดที่จัดไว้ ทำการใส่ของลงถุงตามใจชอบ อาจมีการติดที่ถ่างถุงไว้ที่รถเข็นเลย  ใน area นี้จะมีพนักงาน 1 คนเดินไปเดินมาแถวนี้คอยแจกถุงเพิ่ม   ระหว่างนี้ ลูกค้าก็ตรวจดู bill และเตรียมเงิน คราวนี้ จะควักเงินอืดอาดยืดยาดยังไงก็ไม่ทำให้คนอื่นต้องรอ
- ลูกค้าไปจ่ายเงินที่ station 2 โดยนำ bill พร้อมเข็นรถ ไปยื่นให้ C3 โดยลูกค้าได้เตรียมเงินไว้เรียบร้อยแล้ว

จ่ายเสร็จก็ออกจากบริเวณปิดนี้ได้ กลับบ้านได้ครับ   ดูรูป

(ต่อ)

ข้อดีที่คิดออกของระบบโลตุ๊ดคือ
1. station 1 และ 2 จะทำงานอย่างเต็มเม็ดเต็มหน่วย ไม่มีการรอหรือทำสิ่งที่ไม่จำเป็นทั้งนั้น ทำให้รอคิวไม่นาน
2. เนื่องจาก cycle time ลดลง ดังนั้น จำนวน station 1 ก็ไม่ต้องมีถึง 20-30 ช่อง แค่ 10-15 ช่องน่าจะพอ  เช่นกันที่ station 2 ที่ทำหน้าที่รับเงินทอนเงินเท่านั้น ยิ่งเร็วกว่า ก็อาจใช้แค่ 5-8 ช่องก็พอ
3. นอกจากจำนวน station จะน้อยลงแล้ว แต่ละ station ยังใช้พื้นที่น้อยกว่า อุปกรณ์ก็น้อยกว่า ทำให้พื้นที่รวมที่ใช้ยิ่งน้อย และต้นทุน station ถูกกว่าด้วย
4. เวลามี load เยอะ/น้อย ก็เพิ่ม/ลด พนักงานใน station ที่เหมาะสมได้  ใช้จำนวนพนักงานน้อยลง และคุ้มค่า
5. ลูกค้าใส่ของลงถุงเอง อยากใส่อะไรในถุงไหนก็เชิญ  ลูกค้ามี activity ทำให้ลืมเซ็งได้

รูปแบบที่ใกล้เคียงของโลตุ๊ดที่สุด คงเป็น MAKRO ครับ ต่างกันที่ MAKRO ยังไงก็ไม่ให้ถุง และต้องรอจ่ายเงินจ่ายเสร็จค่อยพิมพ์ใบเสร็จ ซึ่งนานมากๆ แต่ก็ถือว่าใช้พื้นที่น้อย และเร็วกว่าเจ้าอื่นครับ

พิมพ์มาถึงตรงนี้ พอดีนึกข้อเสียอย่างร้ายกาจของระบบใหม่ได้ แต่ไม่บอกแล้ว ใครคิดออกก็ลองตอบด้วยครับ

(สุดท้าย)

รูปแบบอื่นๆ
- ให้ลูกค้าใส่สินค้าในถุงไว้ในรถเข็นตั้งแต่ตอนเลือกซื้อสินค้าเลย แล้ว c1 ทำการ scan สินค้าในถุงในรถเข็นเลย ทำให้ลดขนาด area สำหรับการใส่ถุงหลัง station 1 ได้อีก
- จากคำถามที่ว่า ให้ลูกค้า scan เองได้ไหม ทำให้ได้ idea นี้มา คือลูกค้าแต่ละครอบครัว จะได้ computer มือถือมา 1 เครื่อง เวลาเดินเลือกสินค้า อยากซื้ออันไหนก็แค่ scan barcode ของสินค้าตัวอย่างลงเครื่อง ไม่เอาก็ delete ออก  เสร็จแล้วก็เอา comp ไปยื่นที่ cashier พิมพ์ bill และจ่ายตังค์ จากนั้นก็ไปรอที่จุดที่กำหนด ซักพักพนักงานจะเข็นรถเข็นพร้อมสินค้ามาให้ โดยตรวจสอบกับ bill id  

ข้อดีของวิธีนี้คือ จะลดพื้นที่ส่วนที่ลูกค้าเดินเลือกซื้อของได้มโหฬาร เพราะมีแค่สินค้า sample 1 ตัวสำหรับให้ scan ก็พอ ไม่ต้องมีรถเข็นเกะกะไปมา  การหยิบสินค้าจริงจะเป็นหน้าที่ของพนักงานในคลัง ซึ่งอาจดูเหมือนว่าน่าจะใช้พนักงานมาก แต่ผมว่าจะตัดปัญหาลูกค้าวางของเกะกะ มั่ว สินค้าเสียหาย ไม่เก็บที่เดิมได้มาก control inventory ได้ง่ายขึ้น ซึ่งน่าจะลด total cost ได้  แถมระบบปัจจุบันก็เห็นพนักงานป้วนเปี้ยนไปมา ไม่ค่อยมีอะไรทำอยู่เต็มห้างอยู่แล้ว น่าจะจับมาทำแบบนี้ได้นะ

แต่ข้อเสียก็คงเป็นความแปลกใหม่ที่ไม่ชิน และอาจไม่แน่ใจว่าพนักงานจะหยิบของดีมาให้ไหม กล่องบุบไหม หมดอายุหรือเปล่า สวยไหม ?
กรณีสินค้าที่ต้องเลือกจริงๆ เช่น ของสด คงต้องหาวิธีอื่น แต่กรณีลูกค้าวิตกจริตหรือ many story (เรื่องมาก) ก็คงต้องค่อยๆสร้างความน่าเชื่อถือไปเรื่อยๆ

ก็ขอจบ idea ทั้งหลายแหล่ตามนี้ ถึงตรงนี้ก็หลายกระทู้แล้ว รู้สึกว่าตัวเองบ้าบอมาก หาเวลาว่างจากร้านมานั่งถามเองคิดเองตอบเองเออเอง ดูเหมือนไม่มีการร่วมเสวนาอะไรกันเลยสำหรับชุมชนนี้  ทีพวก webboard ที่แสดงความเห็นไร้สาระกลับมีคนร่วมกันออกความคิดมากมาย ช่างน่าเศร้าใจจริงๆครับ

ไอเดียเรื่องการให้ลูกค้าบริการใส่สินค้าลงถุงด้วยตนเอง  น่าสนใจครับ      เข้ากับหลักการของ TRIZ ข้อ 25. การช่วยตัวเอง (Self-service) 

Supermarket ตามห้างสรรพสินค้าในญี่ปุ่นส่วนใหญ่จะทำเช่นนั้น  โดยเป็น Process สุดท้าย หลังจากที่ผ่านการสแกนและเก็บตังแล้ว    จะมีโต๊ะพร้อมถุงหลายไซด์ให้ลูกค้าไปเลือกใส่ตามความเหมาะสม       ถ้าเป็นเมืองไทย   ถุงอาจจะหมดบ่อยก็ได้    อาจต้องเปลืองคนคอยแจกถุงอย่างทีคุณวิสันต์ว่าก็ได้    ที่แมคโครตรงบริเวณอาหารสด  จะมีถุงแบบม้วนให้ลูกค้าดึงออกมาใส่อาหารด้วยตนเอง   ใครขืนดึงออกมายาวๆ   คงผิดสังเกตุ

ส่วนเรื่องแยก Process Scan กับ Process เก็บตัง  น่าสนใจครับ   ยังไม่เคยเห็นที่ไหนทำกัน    ไม่ทราบติดขัดปัญหาอะไรหรือครับ

วันนี้แม่บ้านไม่อยู่     เลยต้องไปจ่ายกับข้าวเองที่ร้านพลังบุญ  สันติอโศก   ถนนนวมินทร์       เจอไอเดียที่เจ๋งกว่า     เลยขอเอามาฝากไว้

คือที่นี่เขารณรงค์ไม่ใช้ถุงก็อบแก๊บหรือถุงกระดาษเพื่อลดการใช้ทรัพยากรและไม่สร้างมลพิษต่อสิ่งแวดล้อม    ดังนั้น เขาจะไม่มีถุงแจกให้    ผู้ซื้อต้องเตรียมถุงไปเอง  หรือ ซื้อถุงผ้าจากเขา  นำไปใส่เอง

เป็นร้านแบบร้านสะดวกซื้อ  แต่ใหญ่กว่าสัก 2 เท่า  เน้นอาหารและของใช้แบบไร้มลพิษหรือใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่น     โต๊ะเก็บเงินมี 2 สเตชั่น   ยังไม่มีระบบสแกนบาร์โค๊ด    แต่ก็นับว่าลูกค้าให้ความร่วมมือดีมาก  หิ้วถุงกันมาเอง   พอจ่ายเงินเสร็จ   ก็หิ้วตะกร้าหรือเข็นรถมาบรรจุสินค้าลงถุงเอง

ประหยัด 2 ต่อ  คือ ประหยัดถุง  และ  ประหยัดคนบรรจุสินค้าลงถุง  แถวยังขายถุงผ้าได้ด้วย